2. A. Układ mięśniowy - wprowadzenie

Tak naprawdę nie wiem czy dzisiejsza prezentacja jest wprowadzeniem czy podsumowaniem układu mięśniowego. Z założenia ma służyć wszystkim tym, którzy chcieliby usystematyzować swoją wiedzę z tego zakresu. Jak zwykle polecam oglądanie prezentacji na całym ekranie. Większość rycin pochodzi ze znakomitego dziewiętnastowiecznego dzieła udostępnionego na stronie Biblioteki Uniwersytetu Toronto noszącego tytuł Traité complet de l'anatomie del'homme. Poziom szczegółowości, kolorystyka, kreska, kompozycja tych rycin zachwyciły mnie. Mam nadzieję, że Wam również się podobają, bo przecież anatomia to nie tylko "książka telefoniczna" do wkucia na pamięć, ale przede wszystkim nauka o pięknie ciała człowieka. Zapraszam na dzisiejszą prezentację.

POZIOM: 1

2. A. Układ mięśniowy.pptx

View more presentations or Upload your own.

Wszystkie prezentacje w tej serii są oznaczone tagiem "Kurs anatomii"

Układ mięśniowy

Układ narządów ruchu locomotor system tworzą trzy współpracujące ze sobą części: układ szkieletowy, układ stawowy oraz układ mięśniowy. Gałęzie nauki zajmujące się poszczególnymi częściami nazywają się odpowiednio osteologia osteology, artrologia arthrology oraz miologia miology. Czynnościowo: dzięki skurczom mięśni możliwe jest przemieszczanie się kości względem siebie zachodzące w stawach. Układ mięśniowy określany jest zatem jako czynny układ ruchu, natomiast kości i ich połączenia zalicza się do biernego układ ruchu.

Patrząc bardziej szczegółowo układ mięśniowy muscular system tworzą mięśnie muscles oraz ich narządy pomocnicze. Warto zapamiętać, że w skład układu mięśniowego wchodzą wyłącznie struktury zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej. Tak więc ani serce, ani narządy zbudowane z mięśniówki gładkiej nie są częścią układu mięśniowego.

serce - układ krążenia; mięśniówka gładka żołądka - układ pokarmowy; mięśniówka gładka pęcherza moczowego - układ wydalniczy

Budowa anatomiczna mięśni
Makroskopowo typowy mięsień zbudowany jest z części kurczliwej oraz części sprężystej.

Część kurczliwą tworzą wiązki włókien mięśniowych posiadające zdolność do czynnego skurczu. W typowym mięśniu ta część ma kształt wrzecionowaty, tworząc tzw. brzusiec. Kiedyś brzusiec był określany mianem głowy. Pozostałość tej nazwy istnieje do dzisiaj w mianownictwie mięśni: np. mięsień dwugłowy ramienia, mięsień czworogłowy uda.
Część sprężystą tworzą włókna tkanki łącznej. W zależności od kształtu nosi ona nazwę ścięgna lub rozcięgna. Ścięgno na przekroju jest zazwyczaj okrągłe lub owalne.

Mówimy np. o ścięgnie głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia.

O rozcięgnie najprościej można powiedzieć, że jest to płaskie ścięgno.
Przykładem może być rozcięgno dłoniowe, rozcięgno mięśnia poprzecznego brzucha.

Część sprężysta mięśnia łącząca się z kością nosi nazwę przyczepu muscle attachment.. Umownie ustalono, że część bardziej ruchoma to przyczep końcowy insertion. Patrząc na sprawę topograficznie można wprowadzić uogólnienie, że przyczep leżący bliżej "środka ciała" to przyczep początkowy origin.

Nie wszystkie mięśnie przyłączają się obustronnie do kości. Część mięśni ma swoje przyczepy na rozcięgnach, inne natomiast łączą się ze skórą. Te ostatnie noszą miano mięśni skórnych cutaneous muscles. U człowieka ta grupa mięśniowa ma szczególne znaczenie w procesie komunikacji. Pociągając odpowiednie obszary skóry głowy i twarzy zmieniają jej napięcie i położenie, co jest odpowiednio (albo nieodpowiednio) interpretowane przez stronę odczytująca komunikat. Mówiąc wprost: tworzą bardzo ważny element komunikacji niewerbalnej - mimikę. Ja w tym tekście mogę jedynie zastosować  emotikona :) jako wyraz skurczu mięśni śmiechowych i mięśni jarzmowych górnych.

Sposoby klasyfikacji mięśni
Człowiek uwielbia klasyfikować rozmaite elementy, a chyba najbardziej wyrazistym tego wyrazem jest podział systematyczny organizmów (nota bene pokazuje to również ważkość i umowność podziałów).
Z punktu widzenia anatomii początkowo najrozsądniejszym sposobem klasyfikacji mięśni wydaje się ich podział topograficzny: na pierwszy rzut oka łatwo powiedzieć, że jest to mięsień grzbietu, kończyny górnej czy głowy. Można pokusić się także o bardziej dogłębną klasyfikacje topograficzną mówiąc o mięśniach ręki, a nawet o mięśniach kłębu kciuka.

Okazuje się jednak, jak bardzo zwodniczy jest to podział. Np. mięsień najszerszy grzbietu co prawda leży na grzbiecie, ale śledząc rozwój embriologiczny dostrzeżono, że przewędrował on tam z zupełnie innej okolicy. Dodatkowo czynnościowo działa na kończynę górną. W związku z tym powstaje pytanie czy jest to mięsień grzbietu czy mięsień kończyny górnej?

Drugi podział to podział morfologiczny. Mamy zespół mięśni i możemy zobaczyć, że mają one różny kształt. Są mięśnie z jednym brzuścem - mięśnie jednogłowe. Są mięśnie z dwoma brzuścami - dwugłowe oraz z więcej niż dwoma brzuścami - mięśnie wielogłowe. W zależności od przebiegu włókien mięśniowych względem ścięgna możemy mówić o mięśniu pópierzastym lub pierzastym. Jeżeli mięsień jest płaski, nie wytwarza brzuśca, to logicznie rzecz ujmując mówi się, że jest to mięsień... płaski. Jeżeli natomiast włókna mięśniowe tworzą okrąg to jest to mięsień okrężny. Spotkałem się z wieloma podziałami morfologicznymi - ten jest tylko jednym z nich. Który jest zatem prawidłowy? To zależy do jakich celów chcemy użyć danego podziału.

Trzeci podział to podział czynnościowy. Jeżeli dwa lub więcej mięśni współpracuje ze sobą to są to mięśnie synergistyczne synergistic muscles, jeżeli natomiast działają przeciwstawnie są to mięśnie antagonistyczne antagonistic muscles. W zależności od wykonywanego ruchu można powiedzieć, że wszystkie zginacze flexors działające na dany staw mięśnie synergistyczne. Ich antagonistami będą prostowniki exstensors. Analogicznie można powiedzieć o odwodzicielach abducent muscles i przywodzicielach adducent muscles oraz mięśniach obracających do wewnątrz i na zewnątrz internal and external rotators.

Narządy pomocnicze mięśni
Jak widzieliśmy na początku w skład układu mięśniowego oprócz mięśni wchodzą również narządy pomocnicze mięśni.

POWIĘZIE FASCIAE
Najprościej powięzie można podzielić na powieź powierzchowna superficial fascia i powięź głęboką deep fascia. Samo słowo powięź kojarzy się niemal automatycznie z błoną łącznotkankową włóknistą, ale nie zawsze tak musi być. W podręcznikach pojawiają się określenia: powięź powierzchowna i powięź głęboka.

Powięź powierzchowna to po prostu (patrząc z nieco innego punktu widzenia) tkanka podskórna. Wynika z tego, że powięzią powierzchowną może być np. tkanka tłuszczowa.

Najlepiej widać to na udzie. Pierwszą warstwą od zewnątrz jest skóra (naskórek i skóra właściwa). Drugą warstwą jest tkanka podskórna, czyli powięź powierzchowna. Dopiero pod nią znajduje się łącznotkankowa, włóknista tkanka tworząca  powięź szeroką, otaczającą mięśnie uda. To dlatego o powięzi uda (zauważ, że ma ona swoja własną nazwę - powięź szeroka) pisze się, że jest to "powięź głęboka".

Od powięzi głębokiej do kości mogą dochodzić przegrody mięśniowe intermuscular septa. Tworzą one przedziały nazwane komorami mięśniowymi. Same mięśnie również otoczone są własną powięzią (dawniej nazywano ją omięsną, ale radzę unikać tego terminu).

Mówimy zatem o powięzi mięśnia czworogłowego uda lub powięzi mięśnia najszerszego grzbietu.

KALETKI MAZIOWE SYNOVIAL BURSAE
Jak już wiemy  jamę stawową otacza dwuwartswowa torebka stawowa. Wypukłości torebki stawowej zbudowane z błony włóknistej i tworzącej maź błony maziowej, wciskające się pomiędzy mięśnie, kości, skórę nazywa się kaletkami maziowymi. Czasami kaletki tracą łączność z główną jamą stawową, ale zawsze mają tę samą funkcję: zmniejszanie tarcia między mięśniem a sąsiadującym elementem.

POCHEWKI ŚCIĘGIEN TENDON SHEATHS
Pochewki ścięgien pełnią podobną funkcję jak kaletki, ale nie są połączone z jamą stawową. Są one również dwuwarstwowe i otaczają ścięgno na kształt mufki (swoja drogą: dlaczego współcześnie tak rzadko kobiety używają mufek?).

TROCZKI MIĘŚNIOWE MUSCULAR RETINACULA
Mocne, łącznotkankowe włókna rozpięte między kośćmi, pod którymi przebierają ścięgna noszą miano troczków. Utrzymują one ścięgna w odpowiedniej pozycji względem kości, szczególnie w miejscach, w których krzyżują one bardzo ruchome stawy.

TRZESZCZKI SESAMOID BONES
Małe kosteczki zlokalizowane w ścięgnach. Chociaż określenie "małe" jest bardzo względne: największa trzeszczka ciała złowieka to rzepka. Można je spotkać również w okolicy paliczków zarówno w kończynie dolnej jak i górnej.

BLOCZKI TROCHLEALE
To najbardziej problematyczne dla mnie struktury. Również (jak i poprzednie) są to właściwie elementy kostne i powinny być omawiane z układem kostnym. Jeżeli kość pełni rolę dźwigni, wokół której owija się mięsień wówczas tę jej część nazywa się bloczkiem mięśniowym.

To kolejny przykład, jak niestabilne i niejednoznaczne są podziały. Tu do podziału anatomicznego wkradł się podział czynnościowy (w rzeczywistości dwie różne kategorie!) i podstępem zagościł w podręcznikach.

Mianownictwo mięśni
Są takie mięśnie, których nieznajomość jest wstydem... Zapoznaj się z nimi.

W tabeli na przedostatnim slajdzie prezentacji zebrałem różne czynniki, które wpływają na nazwy mięśni. Spróbuj ją uzupełnić.

Zadania
Zadania pochodzą z kolekcji McGraw Hill. Wymagany Flash Player.

Układ mięśniowy cz. I - widok od przodu
Układ mięśniowy cz. II - widok od przodu
Układ mięśniowy cz. III - widok od tyłu
Układ mięśniowy cz. IV - widok od tyłu