Laboratorium anatomiczne

Jeszcze kilka lat temu przestrzeń, w której studenci poznawali tajniki anatomii człowieka Anglicy nazywali Dissection Room lub Prosection Room. Obecnie panuje moda na nazywanie tych miejsc Anatomy Laboratory. Różnica z pozoru niewielka - można powiedzieć, że to tylko inna nazwa. W rzeczywistości sens określenia "laboratorium anatomiczne" jest głębszy, gdyż nazwa oddaje sposób myślenia o nauczaniu/studiowaniu anatomii.

Dissection versus Prosection

Klasyczne podejście do nauczania anatomii polegało na wykonywaniu sekcji zwłok - niejednokrotnie publicznych. W tym miejscu, jako przewodnik po Trójmieście, koniecznie muszę wspomnieć Joahima Oelhafa, który wykonał pierwszą publiczną demonstrację anatomiczną w Polsce. Jednym ze sposobów nauczania anatomii jest właśnie przeprowadzanie sekcji zwłok. Warstwa po warstwie adepci poznają budowę ciała człowieka, czyli wykonują dissection. 

Inną metodą jest dostarczenie studentom gotowych preparatów anatomicznych nazwanych prosections, wykonanych przez doświadczonych preparatorów i skupiające się na określonym zagadnieniu (np. żyły powierzchowne kończyny górnej, zawartość śródpiersia tylnego, dół podkolanowy...). Do objaśniania preparatów anatomicznych zatrudniani są specjalni demonstratorzy anatomiczni. Zazwyczaj są nimi młodzi lekarze, którzy chcą sami podszkolić się w anatomii człowieka, szerzej spojrzeć na zagadnienia na które nie mieli czasu w trakcie studiów.

Tak więc, odpowiednio, salę w której przeprowadza się sekcję nazywało się Dissection Room, a salę w której demonstrowano preparaty anatomiczne Prossection Room.

Dlaczego laboratorium?

Można też stworzyć przestrzeń do STUDIOWANIA anatomii (warto zwrócić uwagę, że nie jest to przestrzeń do NAUCZANIA, ale przestrzeń wykorzystywana przez użytkowników docelowych, którymi są studenci). Obecnie modne są pomieszczenia o tzw. planie otwartym, w którym równocześnie przebywać może kilkadziesiąt osób. W zależności od stopnia zaawansowania oraz typu kursu studenci używają używają albo gotowych preparatów albo sami wykonują sekcję.

Otwarta przestrzeń laboratorium anatomicznego
Fot. American Association of Anatomists

Oprócz tradycyjnych białych tablic pomieszczenie naszpikowane jest elektroniką. Przede wszystkim są to ekrany, na których demonstrator może wyświetlić obraz z kamery ze zbliżeniami niewielkich struktur anatomicznych lub materiały dodatkowe w postaci animacji, ryciny anatomicznej czy procedury medycznej. 

Ekran z materiałami dodatkowymi
Fot. American Association of Anatomists

Wiadomo, jak po pracy może wyglądać atlas, w ferworze walki położony na stole... Aby zapobiegać takim przypadkom w laboratorium anatomicznym zamontować można ekrany dotykowe, ze specjalną szklaną osłoną umożliwiającą łatwe i szybkie zmywanie. Monitor zamontowany na ruchomym ramieniu, zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie stołu jest łatwo dostępny dla użytkowników.

Ekrany dotykowe służą jako podręczny atlas
Fot. American Association of Anatomists

Oczywiście to gadżety nie gwarantujące sukcesu w studiowaniu, a jedynie pomagające w łatwiejszym przyswajaniu materiału. Prawdziwą pomocą jest to, że laboratorium działa na innych zasadach niż klasyczne prosektoria. Przede wszystkim jest otwarte dla użytkowników. W świecie elektronicznych legitymacji oraz kamer przemysłowych nie jest to wielkim wyzwaniem.

W takim miejscu można wszystkiego dotykać, oglądać, znaleźć dodatkowe informacje, spotkać się z innymi "towarzyszami niedoli" i wymieniać z nimi informacje. Można także "zagaić" dyżurnego demonstratora i uzyskać odpowiedź na trudniejsze zagadnienia.

Poruszanie się po laboratorium we własnym czasie i we własnym tempie wcale nie musi być chaotyczne. Jeżeli student preferuje bardziej podające metody studiowania może skorzystać z drukowanego "przewodnika" po danym zagadnieniu. Jest on skonstruowany w następujący sposób:

1. Opis przypadku klinicznego. Tu polecenie: Na ekranie dotykowym obejrzyj film - wywiad z pacjentem. Drugi film pokazuje przebieg procedury i zawiera animację jednoznacznie wyjaśniającą o co chodzi. Kolejne polecenie: Używając mikroskopu zanalizuj preparaty histologiczne - łącznik do innych przedmiotów.
2. Anatomiczne podłoże przypadku klinicznego: Użyj dostępnych modeli oraz preparatów (prosections) do przestudiowania przebiegu naczyń, nerwów czy przyczepów mięśniowych.
3. Obrazowanie: zdjęcia rentgenowskie, skany TK
4. Patologia: fotografie pacjentów, preparaty patologiczne w formalinie
5. Wykonaj zadania: na ekranach pytania dotyczące identyfikacji, czynności i klinicznego zastosowania zdobytej wiedzy.
6. Mikroszpilki: kilka szpilek wbitych w taki sam sposób jak na egzaminie. 

Idea laboratorium polega na jego otwartości. To PRZESTRZEŃ DO STUDIOWANIA. Brzmi futurystycznie? Być może. Ale jest jak najbardziej realne.

Więcej zdjeć: http://www.anatomy.org/content/gross-anatomy-laboratory-design

Górne drogi oddechowe - ćwiczenia po angielsku

Jeśli chcielibyśmy wartościować układy narządów, to układ oddechowy jest jednym z ważniejszych. Dowodów jest wiele: jedną z pierwszych czynności na miejscu wypadku jest sprawdzenie ruchów oddechowych ofiary. Nie możemy również na dłużej powstrzymywać się od oddychania. Tak więc warto wiedzieć, jak zbudowany jest nasz układ oddechowy!
Zestaw interaktywnych ćwiczeń ułatwiających poznawanie budowy układu oddechowego udostępniony jest na stronach wydawnictwa McGraw Hill.

POZIOM: 2

Z czynnościowego punktu widzenia układ oddechowy możemy podzielić na drogi doprowadzające/odprowadzające powietrze oraz powierzchnię wymiany gazowej.

Innymi słowy możemy powiedzieć, że dwie podstawowe (ale nie jedyne!) czynności układu oddechowego to doprowadzenie tlenu do powierzchni wymiany gazowej (w płucach) i sama wymiana gazowa.

Z anatomicznego punktu widzenia drogi oddechowe można podzielić na górne i dolne drogi oddechowe.

• Górne drogi oddechowe tworzy jama nosowa wraz z zatokami przynosowymi oraz gardło.
• Dolne drogi oddechowe tworzy krtań, tchawica i drzewo oskrzelowe rozgałęziające się w płucach.

Powierzchnię wymiany gazowej tworzą oskrzeliki oddechowe i pęcherzyki płucne zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. To już zagadnienia histologiczne.

Prześledźmy zatem drogę jaka przebywa w górnych drogach oddechowych.

Górne drogi oddechowe

Zadanie do wykonania: Górne drogi oddechowe (Część 1)

Na rycinie widać przekrój przez głowę i szyję.

Wdychane powietrze trafia do jamy nosowej nasal cavity przez nozdrza zewnętrze nostrils. W pierwszej części jamy nosowej, tzw. przedsionku vestibule rosną krótkie, sztywne włosy guard hairs. Trzy małżowiny nosowe nasal chonchae: górna superior, środkowa middle i dolna anterior dzielą jamę nosową właściwą na trzy główne przewody nosowe nasal meatuses. Z jamą nosową ściśle są związane zatoki przynosowe paranasal air sinuses, będące przestrzeniami w kościach czaszki. Na rycinie zaznaczona jest zatoka klinowa sphenoidal sinus. Widoczna jest równiez zatoka czołowa frontal sinus. Jamę nosową od jamy ustnej oddziela podniebienie, składające się z dwóch części: kostnego podniebienia twardego hard palate oraz podniebienia miękkiego soft palate. Jamę ustną wypełnia język tongue. Widoczny jest również przekrój przez żuchwę mandible. Z jamy nosowej wstępnie ogrzane, nawilżone i oczyszczoone powietrze trafia do gardła pharynx, wspólnego odcinka dróg oddechowych i pokarmowych. Zarówno z wdychanym powietrzem jak i pobieranym pokarmem do organizmu trafia olbrzymia liczba różnorodnych, potencjalnie niebezpiecznych drobnoustrojów (grzynów, bakterii, wirusów). Jedną z barier obronnych przeciwko nim stanowi tkanka limfatyczna tworząca migdałek gardłowy pharyngeal tonsil, migdałki językowe lingual lonsils oraz migdałki podniebienne palatine tonsils. Z gardła wdychane powietrze trafia do krtani pharynx. Elementem zapobiegającym dostawaniu sie kęsu pokarmu do dolnych dróg oddechowych jest ruchoma chrząstka krtani -  nagłośnia epiglottis. Z krtani powietrze przedostaje się do tchawicy trachea.

Zadanie do wykonania: Górne drogi oddechowe (Część 2)
Na przekroju widoczne są struktury tworzące drogi oddechowe jak również wchodzące w skład układu pokarmowego.

Przez parzyste otwory nazywane nozdrzami zewnętrznymi nostrils powietrze dostaje się do jamy nosowej nasal cavity. Pierwsza część jamy nosowej (przestrzeni!) została nazwana przedsionkiem jamy nosowej nasal vestibule. Granicę przedsionka i jamy nosowej właściwej wyznacza miejsce przejścia skóry w błonę śluzową nosa. To tu znajdują się sztywne, krótkie (czasami dłuższe...) włosy przydające się przy wstępnym oczyszczaniu powietrza. Chronią one przed dostaniem się do dróg oddechowych większych cząstek zawieszonych w powietrzu (na przykład owadów). Za granicę tylną jamy nosowej uznaje się nozdrza tylne choanae (posterior nasal apertures). 

Ze ściany bocznej jamy nosowej uwypuklają się trzy małżowiny nosowe nasal chonchae. Przestrzenie pod nimi nazywa się przewodami nosowymi meatuses. Odpowiednio:

• pod małżowina nosową górną superior nasal concha znajduje się przewód nosowy górny superior nasal meatus, 
• pod małżowiną nosową środkową middle nasal concha znajduje się przewód nosowy środkowy middle nasal meatus, 
• a pod małżowiną nosową dolną inferior nasal concha znajduje się przewód nosowy dolny inferior nasal meatus.

Na rycinie zaznaczona jest również zatoka czołowa frontal sinus, w rzeczywistości będąca rozszerzeniem jamy nosowej wpuklającym się do kości czołowej oraz zatoka klinowa sphenoidal sinus, mieszcząca się w kości klinowej.

Wspólnie z wdychanym powietrzem opuszczamy jamę nosową przez wspomniane wcześniej nozdrza wewnętrzne i dostajemy się do kolejnej przestrzeni - gardła. Na ścianie bocznej gardła ma ujście trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) auditory tube. Podniebienie miękkie wspólnie z języczkiem uvula zapobiega przedostawaniu się kęsów pokarmu do części nosowej gardła.

Pamiętam z dzieciństwa sytuację kiedy przy wspólnym śniadaniu z kuzynem wybuchnęliśmy śmiechem. Pech chciał, że było to w tym samym czasie kiedy piłem kakao. Właściwie nie pech... doświadczenie to jednoznacznie udowodniło, że jama ustna poprzez gardło jest połączona z jamą nosową. Pokazało również ważne znaczenie podniebienia miękkiego podczas połykania.

Z gardła, poprzez głośnię glottis, będąca częścią krtani larynx, powietrze kierowane jest do tchawicy trachea. Wydychane powietrze powodujące wibracje fałdów głosowych vocal cords jest podstawą wydawania dźwięków.


Na rycinie zaznaczone są również struktury tworzące układ pokarmowy: warga górna upper lip, warga dolna lower lip oraz przełyk oesopgagus.

Zadanie do wykonania: Podział anatomiczny gardła 

Część gardła łącząca się z jamą nosową nosi nazwę części nosowej gardła nasopharynx. Część gardła do której otwera się jama ustna nosi nazwę części ustnej gardła oropharynx. Krtań otwiera się do części krtaniowej gardła laryngopharynx. Tu też gardło przechodzi w przełyk.

Powyższy opis to nie tylko sztuczny podział - w rzeczywistości poszczególne części gardła różnią się budową wyściełającego je nabłonka.

Ilustratorzy anatomiczni

Wydaje się, że praca ilustratora anatomicznego nie jest popularna w Polsce. Poprzednie zdanie to tylko nie podparte dowodami twierdzenie. Być może się mylę?

Jedną z osób, która tworzy wspaniałe ryciny anatomiczne jest Sylwia Scisłowska. Jej prace można podziwiać (a co ważniejsze z pełnym zaufaniem wykorzystywać do studiowania) chociażby w najnowszym wydaniu Anatomii człowieka lub internetowej kolekcji rycin wydawnictwa PZWL. Sylwia Scisłowska jest również autorką ilustracji w najlepszym podręczniku neuroanatomii "Neuroanatomia czynnościowa i kliniczna" autorstwa Olgierda Narkiewicza i Janusza Morysia.

Autor: Sylwia Scisłowska

Ostatnio natknąłem się na ilustracje  Marcina Oleksaka. Okazało się, że również reprezentuje Gdańsk. Jak napisał mi w mailu ilustracją anatomiczną interesował się już od najmłodszych lat, a "Mały atlas anatomiczny" przeglądał z wypiekami na twarzy. Jest również autorem ilustracji w podręczniku do biologii dla gimnazjów wydawnictwa Rożak oraz atlasu "Tajemnice ciała" wydawnictwa Nowa Era. Aktualnie zaczyna eksperymenty z modelowaniem trójwymiarowym.

Autor: Marcin Oleksak

W polskojęzycznej Wikipedii działa M.Komorniczak. Co ciekawe, również reprezentant Gdańska.

Autor: M.Komorniczak. 

Na zagranicznych uczelniach istnieją specjalne programy nauczania dedykowane ilustracji anatomicznej lub szerzej ilustracji medycznej. Jednym z nich jest oferta Rochester Institute of Technology. Profesjonaliści zrzeszeni są w Association of Medical Illustrators czy Institute of Medical Illustrators. 

W Katedrach/Zakładach Anatomii w Polsce z pewnością pracują również osoby wykorzystujące swoje talenty do wykonywania rycin anatomicznych. Może znacie takie osoby? A może sami wykonujecie ilustracje anatomiczne? 

Codzienne zmagania anatomiczne

Blog odłogiem leży... niestety. Tak się stało, że wir pracy odciągnął mnie zupełnie od publikowania najświeższych informacji i pielęgnacji tego anatomicznego ogródka. I za to serdecznie przepraszam.

W tym semestrze realizuję autorski program nauczania anatomii z wykorzystaniem bardzo aktywnych metod angażujących studentów do poznawania tajników ludzkiego ciała . Na szczęście Uniwersytet nie szczędzi pieniędzy na nowatorskie (i co najważniejsze - skuteczne) metody. W tym roku wystartowaliśmy z interaktywnymi ekranami dotykowymi, dzięki czemu więcej czasu na ćwiczeniach przeznacza się na dyskusję i rozwiązywanie problemów, a mniej na suche prezentowanie struktur anatomicznych.

Przygotuj się na ćwiczenia
Wygląda to mniej więcej tak: na każde ćwiczenia przygotowana jest rozpiska z czego należy się przygotować. Wymagania są sformułowane w jasny sposób.

Laboratorium anatomiczne jest otwarte codziennie i każdy ma wolny dostęp do wszystkich preparatów, modeli, zdjęć. Wszystkiego można dotykać, obracać, sprawdzać i uczyć się we własnym tempie. W rozpisce, w narracyjny sposób, opisany jest każdy preparat: co należy znaleźć, gdzie się zaczyna i gdzie kończy, jaką pełni czynność, jak można zastosować daną wiedzę w praktyce. Do każdego preparatu przypisanych jest również kilka pytań o różnym stopniu trudności.
Jeżeli ktoś preferuje "żywe słowo" to zawsze może obejrzeć krótkie wideo z prezentacją danego, konkretnego preparatu leżącego na stole lub praktycznego zastosowania procedury klinicznej.
Ekrany dotykowe z pomocą przychodzą w sprawdzaniu wiedzy. To na nich studenci mogą sprawdzić swoją wiedzę w krótkim quizie i otrzymać natychmiastową odpowiedź. Co bardzo ważne - pytania są tak skonstruowane, że sprawdzają nie tylko suchą identyfikację, ale również funkcję i zastosowanie praktyczne. Na ekranach dotykowych można również trenować interpretację obrazów radiologicznych.

Angażujące zajęcia
Na zajęciach każda grupa dostaje do opracowania 2 przypadki kliniczne. Żeby je rozwiązać należy być przygotowanym na zajęcia. Przy użyciu dostępnych materiałów grupy muszą zaprezentować sobie nawzajem przypadek kliniczny i wyjaśnić anatomiczne podłoże postępowania lekarskiego. I tak zaczynają od opisu modelu, potem preparatu i zdjęcia rentgenowskiego. Taka forma uczy współpracy w grupie, wymiany informacji i profesjonalnej dyskusji, ale przede wszystkim pokazuje praktyczne zastosowanie wiedzy. Tu przydaje się również wiedza z fizjologii, embriologii, histologii czy biochemii.

Na zajęciach prowadzonych w tej formie to STUDENT prezentuje wiedzę, którą posiadł w trakcie przygotowywania się do zajęć. Nie ma tu miejsca na takie przypadki jak dwugodzinny monolog dotyczący wariantów anatomicznych małżowiny usznej czy też dywagacji na temat rozwoju przedsionka prawego w rozwoju rodowym żyrafowatych... Jest miejsce na studiowanie!

Jak uczyć

View more presentations or Upload your own.