Opłucna

Opłucna to cienka, błyszcząca błona surowicza ograniczająca jamę opłucnej. Niby proste, a przysparza wielu problemów.

Układ oddechowy - komplet prezentacji

Opłucną można wyobrazić sobie jako balon. Ścianka balonu to właśnie opłucna.W środku balonu zamiast powietrza mamy płyn surowiczy, nazywany płynem opłucnowym.

Ryc. 1. Opłucna porównana do balonu wypełnionego płynem.
Ścianka balonu to opłucna. Przestrzeń ograniczona ścianką to jama opłucnej. Jama całkowicie wypełniona jest płynem opłucnowym.

W ściankę balonu, od strony zewnętrznej, wtłoczone jest  płuco (Ryc. 2; płuco lewe, z płatem górnym i dolnym). 

Ryc. 2. Opłucna płucna.
Granica opłucnej płucnej (jedna z moich ulubionych nazw!) zaznaczona jest delikatną czerwoną linią.

Jak widać jama opłucnej otacza płuco, jednakże płuco się w niej nie znajduje. Jamę wypełnia wyłącznie płyn.
Zastanów się, skąd się bierze płyn w jamie opłucnej?

Ta część opłucnej, która ściśle pokrywa płuco, łącznie z wypełnieniem szczelin międzypłatowych nazywana jest opłucną płucną (lub blaszką trzewną opłucnej). Na powierzchni zewnętrznej płuca jedynie wnęka nie jest pokryta opłucną. Pozostała część opłucnej nosi nazwę opłucnej ściennej (lub blaszki ściennej opłucnej).

Do pełnego obrazu stosunków widocznych na przekroju czołowym klatki piersiowej dodam ścianę klatki piersiowej (Ryc. 3). 

Ryc. 3. Opłucna ścienna.

Opłucna płucna i opłucna ścienna tworzą kontinuum. I zgodnie z definicją podaną na samym początku ograniczają jamę opłucnej.

W zależności sąsiedztwa opłucną ścienną można podzielić na kilka części:

• Opłucna żebrowa - wyściełająca ścianę klatki piersiowej. Ściślej mówiąc ta część opłucnej ściennej styka się z powięzią wenątrzpiersiową, a nie bezpośrednio z żebrami.
• Opłucna przeponowa - pokrywa górną część przepony. 
• Opłucna śródpiersiowa - tworzy boczne ograniczenie śródpiersia
• Osklepek opłucnej - wystaje ponad otwór górny klatki piersiowej, więc znajduje się już w obrębie szyi

Osklepek pokryty błoną nadopłucnową przylega do istotnych struktur anatomicznych. Jakich?

Ryc. 4. Części opłucnej

W jamie klatki piersiowej znajdują się dwie odrębne (nie łączące się ze sobą) izolowane (nie łączące się ze środowiskiem zewnętrznym) jamy opłucnej. Na przekroju poprzecznym (Ryc. 5) wyraźnie widać, że opłucna śródpiersiowa stanowi boczną granicę śródpiersia - przestrzeni w klatce piersiowej zajmowanej m.in. przez serce, wielkie naczynia i przełyk.

Ryc. 5. Przekrój poprzeczny klatki piersiowej - schemat. Widok od dołu. 

Jakie mogą być konsekwencje dostania się powietrza do jamy opłucnej?

 Zachyłki opłucnej

Miejsca, gdzie jedna część opłucnej ściennej przechodzi w inną część nazywa się zachyłkami.. Zazwyczaj są to głębokie  potencjalne przestrzenie, stanowiące rezerwę dla płuca powiększającego swoją objętość. Mogą one zostać częściowo (niektóre w całości) wypełnione przez płuco w czasie głębokiego wdechu.

Opłucna przeponowa i opłucna żebrowa częściowo stykają się ze sobą w miejscu gdzie przepona przylega do żeber (Ryc. 3).Opłucna żebrowa styka się z opłucną śródpiersiową w miejscu gdzie zawartość śródpiersia przylega do ściany przedniej klatki piersiowej (Ryc. 5). Opłucna przeponowa przechodzi w opłucną śródpiersiową (Ryc. 3). Dlatego odpowiednio wyróżniamy:

• zachyłek żebrowo - przeponowy (widoczny na ryc. 3)
• zachyłek żebrowo - śródpiersiowy (widoczny na ryc. 5)
• przedni (za mostkiem)
• tylny (do przodu od kręgosłupa)
• zachyłek przeponowo-śródpiersiowy (widoczny na ryc. 3)

Zachyłki widoczne są na rycinach lecz nie zostały oznaczone. Myślę, że nie będzie większego problemu z ich odnalezieniem.
Jakie potencjalne znaczenie kliniczne mają zachyłki?

Więzadło płucne

We wnęce płuca opłucna trzewna przechodzi w opłucną ścienną. Opłucna tworzy tu maczugowatego kształtu krezkę płuca. W części górnej, rozszerzonej, obejmuje ona na kształt rękawa korzeń płuca, czyli wszystkie "rury" wchodzące i wychodzące z płuca, tj. naczynia krwionośne i drogi oddechowe. W części dolnej, wąskiej, miejsce przejścia jednej opłucnej w drugą przedłuża się w kierunku dolnym i nazywane jest więzadłem płucnym (Ryc. 6.). Między obiema blaszkami więzadła płucnego (przednią i tylną) znajduje się tkanka łączna, naczynia i węzły limfatyczne oraz niewielkie żyły.

Ryc. 6. Więzadło płucne. Widok od przyśrodka.
Miejsce przejścia opłucnej płucnej w opłucną ścienną (odcięte) zaznaczone czerwoną linią kropkowaną.

Jak w trakcie rozwoju embriologicznego doszło do "wtłoczenia" płuca w opłucną?

Unerwienie opłucnej

Generalnie przyjmuje się, że opłucna płucna nie jest wrażliwa na ból. Odmiennie niż opłucna ścienna.

Czy podrażnienie opłucnej ściennej boli? Przekonać się można na oglądając film:

Ryc. 6. Zakres unerwienia czuciowego opłucnej.

Opłucna ścienna unerwiona jest przez nerwy somatyczne: nerw przeponowy i nerwy międzyżebrowe. Poszczególne części opłucnej ściennej unerwione są odpowiednio: 

• Opłucna żebrowa - nerwy międzyżebrowe
• Opłucna przeponowa - części dystalne przez nerwy międzyżebrowe, pozostała część przez nerw przeponowy
• Opłucna śródpiersiowa - jednorodnie unerwiona przez nerw przeponowy
• Osklepek opłucnej - unerwiony zarówno przez  nerwy międzyżebrowe jak i nerw przeponowy

Podaj drogę impulsu nerwowego z opłucnej śródpiersiowej do ośrodkowego układu nerwowego.