Dolne drogi oddechowe

Dolne drogi oddechowe
Zestaw zadań związanych z dolnymi drogami oddechowymi. To generalne wprowadzenie do anatomii tego obszaru. To nie wyczerpujący opis anatomiczny, ale opis interaktywnych rycin dostępnych po kliknięciu .

Część pierwsza: górne drogi oddechowe.

Poziom:1

Zadanie do wykonania: Krtań, tchawica i oskrzela

Krtań larynx rozpoczyna dolne drogi oddechowe. Na rycinie widoczna jest nieparzysta chrząstka tarczowata thyroid cartilage. Poniżej znajduje się chrząstka pierścieniowata cricoid cartilage.
Z krtani wdychane powietrze przemieszcza się do systemu rur o sztywnych ścianach - pierwszą z  nich jest tchawica trachea. Dzieli się ona się na dwa oskrzela główne primary bronchi, te zaś dalej rozgałęziają się na oskrzela drugiego rzędu secodary bronchi (lub oskrzela płatowe, lobar bronchi), te z kolei dzielą się na oskrzela trzeciego rzędu tertiary bronchi (oskrzela segmentowe, segmental bronchi). 

Zadanie do wykonania: Błona śluzowa układu oddechowego

Jama nosowa i część nosowa gardła jak również dolne drogi oddechowe wysłane są błoną śluzową, której główną czynnością jest ogrzewanie, oczyszczanie i nawilżanie wdychanego powietrza.  Urzęsione komórki nabłonka oddechowego ciliated cell of epithelium wywołują ruch śluzu mucous wytwarzanego zarówno przez gruczoły śluzowe mucous glands i komórki kubkowe goblet cells w kierunku gardła. Ruch ten pomaga w usuwaniu zanieczyszczeń particles of derbis, a określany jest mianem mucociliary escalator. Błona śluzowa jest wzmocniona chrząstką cartilage, tworzoną m. in. przez chondrocyty chondrocytes.

Zwróćcie uwagę na różnicę w pisowni brytyjskiej i amerykańskiej: mucous - mucus.
Czy wiecie jak histolodzy określają mucociliary escalator?


Zadanie do wykonania: Płuca

Przez krtań pharynx, tchawicę larynx i oskrzela główne main bronchi wdychane powietrze trafia do płuc lungs. Płuco ma kształt stożka przy czym jego podstawa base jest wklęsła i spoczywa na przeponie, zaś szczyt apex jest zaokrąglony. Powierzchnia płuc przylegająca do strony wewnętrznej żeber nosi nazwę powierzchni żebrowej costal surface. Powierzchnia stykająca się z przestrzenią zawierającą narządy wewnętrze klatki piersiowej nosi nazwę powierzchni śródpiersiowej mediastinal surface. Płuco lewe jest mniejsze od prawego gdyż znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie serca i dodatkowo posiada wcięcie sercowe cardiac impression. Ma także tylko dwa płaty: górny i dolny. Płuco pawe składa się z trzech płatów: płata górnego superior lobe, płata środkowego middle lobe oraz płata dolnego inferior lobe oddzielonych od siebie szczelinami fissures.

Opłucna

Opłucna to cienka, błyszcząca błona surowicza ograniczająca jamę opłucnej. Niby proste, a przysparza wielu problemów.

Układ oddechowy - komplet prezentacji

Opłucną można wyobrazić sobie jako balon. Ścianka balonu to właśnie opłucna.W środku balonu zamiast powietrza mamy płyn surowiczy, nazywany płynem opłucnowym.

Ryc. 1. Opłucna porównana do balonu wypełnionego płynem.
Ścianka balonu to opłucna. Przestrzeń ograniczona ścianką to jama opłucnej. Jama całkowicie wypełniona jest płynem opłucnowym.

W ściankę balonu, od strony zewnętrznej, wtłoczone jest  płuco (Ryc. 2; płuco lewe, z płatem górnym i dolnym). 

Ryc. 2. Opłucna płucna.
Granica opłucnej płucnej (jedna z moich ulubionych nazw!) zaznaczona jest delikatną czerwoną linią.

Jak widać jama opłucnej otacza płuco, jednakże płuco się w niej nie znajduje. Jamę wypełnia wyłącznie płyn.
Zastanów się, skąd się bierze płyn w jamie opłucnej?

Ta część opłucnej, która ściśle pokrywa płuco, łącznie z wypełnieniem szczelin międzypłatowych nazywana jest opłucną płucną (lub blaszką trzewną opłucnej). Na powierzchni zewnętrznej płuca jedynie wnęka nie jest pokryta opłucną. Pozostała część opłucnej nosi nazwę opłucnej ściennej (lub blaszki ściennej opłucnej).

Do pełnego obrazu stosunków widocznych na przekroju czołowym klatki piersiowej dodam ścianę klatki piersiowej (Ryc. 3). 

Ryc. 3. Opłucna ścienna.

Opłucna płucna i opłucna ścienna tworzą kontinuum. I zgodnie z definicją podaną na samym początku ograniczają jamę opłucnej.

W zależności sąsiedztwa opłucną ścienną można podzielić na kilka części:

• Opłucna żebrowa - wyściełająca ścianę klatki piersiowej. Ściślej mówiąc ta część opłucnej ściennej styka się z powięzią wenątrzpiersiową, a nie bezpośrednio z żebrami.
• Opłucna przeponowa - pokrywa górną część przepony. 
• Opłucna śródpiersiowa - tworzy boczne ograniczenie śródpiersia
• Osklepek opłucnej - wystaje ponad otwór górny klatki piersiowej, więc znajduje się już w obrębie szyi

Osklepek pokryty błoną nadopłucnową przylega do istotnych struktur anatomicznych. Jakich?

Ryc. 4. Części opłucnej

W jamie klatki piersiowej znajdują się dwie odrębne (nie łączące się ze sobą) izolowane (nie łączące się ze środowiskiem zewnętrznym) jamy opłucnej. Na przekroju poprzecznym (Ryc. 5) wyraźnie widać, że opłucna śródpiersiowa stanowi boczną granicę śródpiersia - przestrzeni w klatce piersiowej zajmowanej m.in. przez serce, wielkie naczynia i przełyk.

Ryc. 5. Przekrój poprzeczny klatki piersiowej - schemat. Widok od dołu. 

Jakie mogą być konsekwencje dostania się powietrza do jamy opłucnej?

 Zachyłki opłucnej

Miejsca, gdzie jedna część opłucnej ściennej przechodzi w inną część nazywa się zachyłkami.. Zazwyczaj są to głębokie  potencjalne przestrzenie, stanowiące rezerwę dla płuca powiększającego swoją objętość. Mogą one zostać częściowo (niektóre w całości) wypełnione przez płuco w czasie głębokiego wdechu.

Opłucna przeponowa i opłucna żebrowa częściowo stykają się ze sobą w miejscu gdzie przepona przylega do żeber (Ryc. 3).Opłucna żebrowa styka się z opłucną śródpiersiową w miejscu gdzie zawartość śródpiersia przylega do ściany przedniej klatki piersiowej (Ryc. 5). Opłucna przeponowa przechodzi w opłucną śródpiersiową (Ryc. 3). Dlatego odpowiednio wyróżniamy:

• zachyłek żebrowo - przeponowy (widoczny na ryc. 3)
• zachyłek żebrowo - śródpiersiowy (widoczny na ryc. 5)
• przedni (za mostkiem)
• tylny (do przodu od kręgosłupa)
• zachyłek przeponowo-śródpiersiowy (widoczny na ryc. 3)

Zachyłki widoczne są na rycinach lecz nie zostały oznaczone. Myślę, że nie będzie większego problemu z ich odnalezieniem.
Jakie potencjalne znaczenie kliniczne mają zachyłki?

Więzadło płucne

We wnęce płuca opłucna trzewna przechodzi w opłucną ścienną. Opłucna tworzy tu maczugowatego kształtu krezkę płuca. W części górnej, rozszerzonej, obejmuje ona na kształt rękawa korzeń płuca, czyli wszystkie "rury" wchodzące i wychodzące z płuca, tj. naczynia krwionośne i drogi oddechowe. W części dolnej, wąskiej, miejsce przejścia jednej opłucnej w drugą przedłuża się w kierunku dolnym i nazywane jest więzadłem płucnym (Ryc. 6.). Między obiema blaszkami więzadła płucnego (przednią i tylną) znajduje się tkanka łączna, naczynia i węzły limfatyczne oraz niewielkie żyły.

Ryc. 6. Więzadło płucne. Widok od przyśrodka.
Miejsce przejścia opłucnej płucnej w opłucną ścienną (odcięte) zaznaczone czerwoną linią kropkowaną.

Jak w trakcie rozwoju embriologicznego doszło do "wtłoczenia" płuca w opłucną?

Unerwienie opłucnej

Generalnie przyjmuje się, że opłucna płucna nie jest wrażliwa na ból. Odmiennie niż opłucna ścienna.

Czy podrażnienie opłucnej ściennej boli? Przekonać się można na oglądając film:

Ryc. 6. Zakres unerwienia czuciowego opłucnej.

Opłucna ścienna unerwiona jest przez nerwy somatyczne: nerw przeponowy i nerwy międzyżebrowe. Poszczególne części opłucnej ściennej unerwione są odpowiednio: 

• Opłucna żebrowa - nerwy międzyżebrowe
• Opłucna przeponowa - części dystalne przez nerwy międzyżebrowe, pozostała część przez nerw przeponowy
• Opłucna śródpiersiowa - jednorodnie unerwiona przez nerw przeponowy
• Osklepek opłucnej - unerwiony zarówno przez  nerwy międzyżebrowe jak i nerw przeponowy

Podaj drogę impulsu nerwowego z opłucnej śródpiersiowej do ośrodkowego układu nerwowego.

Górne drogi oddechowe - ćwiczenia po angielsku

Jeśli chcielibyśmy wartościować układy narządów, to układ oddechowy jest jednym z ważniejszych. Dowodów jest wiele: jedną z pierwszych czynności na miejscu wypadku jest sprawdzenie ruchów oddechowych ofiary. Nie możemy również na dłużej powstrzymywać się od oddychania. Tak więc warto wiedzieć, jak zbudowany jest nasz układ oddechowy!
Zestaw interaktywnych ćwiczeń ułatwiających poznawanie budowy układu oddechowego udostępniony jest na stronach wydawnictwa McGraw Hill.

POZIOM: 2

Z czynnościowego punktu widzenia układ oddechowy możemy podzielić na drogi doprowadzające/odprowadzające powietrze oraz powierzchnię wymiany gazowej.

Innymi słowy możemy powiedzieć, że dwie podstawowe (ale nie jedyne!) czynności układu oddechowego to doprowadzenie tlenu do powierzchni wymiany gazowej (w płucach) i sama wymiana gazowa.

Z anatomicznego punktu widzenia drogi oddechowe można podzielić na górne i dolne drogi oddechowe.

• Górne drogi oddechowe tworzy jama nosowa wraz z zatokami przynosowymi oraz gardło.
• Dolne drogi oddechowe tworzy krtań, tchawica i drzewo oskrzelowe rozgałęziające się w płucach.

Powierzchnię wymiany gazowej tworzą oskrzeliki oddechowe i pęcherzyki płucne zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. To już zagadnienia histologiczne.

Prześledźmy zatem drogę jaka przebywa w górnych drogach oddechowych.

Górne drogi oddechowe

Zadanie do wykonania: Górne drogi oddechowe (Część 1)

Na rycinie widać przekrój przez głowę i szyję.

Wdychane powietrze trafia do jamy nosowej nasal cavity przez nozdrza zewnętrze nostrils. W pierwszej części jamy nosowej, tzw. przedsionku vestibule rosną krótkie, sztywne włosy guard hairs. Trzy małżowiny nosowe nasal chonchae: górna superior, środkowa middle i dolna anterior dzielą jamę nosową właściwą na trzy główne przewody nosowe nasal meatuses. Z jamą nosową ściśle są związane zatoki przynosowe paranasal air sinuses, będące przestrzeniami w kościach czaszki. Na rycinie zaznaczona jest zatoka klinowa sphenoidal sinus. Widoczna jest równiez zatoka czołowa frontal sinus. Jamę nosową od jamy ustnej oddziela podniebienie, składające się z dwóch części: kostnego podniebienia twardego hard palate oraz podniebienia miękkiego soft palate. Jamę ustną wypełnia język tongue. Widoczny jest również przekrój przez żuchwę mandible. Z jamy nosowej wstępnie ogrzane, nawilżone i oczyszczoone powietrze trafia do gardła pharynx, wspólnego odcinka dróg oddechowych i pokarmowych. Zarówno z wdychanym powietrzem jak i pobieranym pokarmem do organizmu trafia olbrzymia liczba różnorodnych, potencjalnie niebezpiecznych drobnoustrojów (grzynów, bakterii, wirusów). Jedną z barier obronnych przeciwko nim stanowi tkanka limfatyczna tworząca migdałek gardłowy pharyngeal tonsil, migdałki językowe lingual lonsils oraz migdałki podniebienne palatine tonsils. Z gardła wdychane powietrze trafia do krtani pharynx. Elementem zapobiegającym dostawaniu sie kęsu pokarmu do dolnych dróg oddechowych jest ruchoma chrząstka krtani -  nagłośnia epiglottis. Z krtani powietrze przedostaje się do tchawicy trachea.

Zadanie do wykonania: Górne drogi oddechowe (Część 2)
Na przekroju widoczne są struktury tworzące drogi oddechowe jak również wchodzące w skład układu pokarmowego.

Przez parzyste otwory nazywane nozdrzami zewnętrznymi nostrils powietrze dostaje się do jamy nosowej nasal cavity. Pierwsza część jamy nosowej (przestrzeni!) została nazwana przedsionkiem jamy nosowej nasal vestibule. Granicę przedsionka i jamy nosowej właściwej wyznacza miejsce przejścia skóry w błonę śluzową nosa. To tu znajdują się sztywne, krótkie (czasami dłuższe...) włosy przydające się przy wstępnym oczyszczaniu powietrza. Chronią one przed dostaniem się do dróg oddechowych większych cząstek zawieszonych w powietrzu (na przykład owadów). Za granicę tylną jamy nosowej uznaje się nozdrza tylne choanae (posterior nasal apertures). 

Ze ściany bocznej jamy nosowej uwypuklają się trzy małżowiny nosowe nasal chonchae. Przestrzenie pod nimi nazywa się przewodami nosowymi meatuses. Odpowiednio:

• pod małżowina nosową górną superior nasal concha znajduje się przewód nosowy górny superior nasal meatus, 
• pod małżowiną nosową środkową middle nasal concha znajduje się przewód nosowy środkowy middle nasal meatus, 
• a pod małżowiną nosową dolną inferior nasal concha znajduje się przewód nosowy dolny inferior nasal meatus.

Na rycinie zaznaczona jest również zatoka czołowa frontal sinus, w rzeczywistości będąca rozszerzeniem jamy nosowej wpuklającym się do kości czołowej oraz zatoka klinowa sphenoidal sinus, mieszcząca się w kości klinowej.

Wspólnie z wdychanym powietrzem opuszczamy jamę nosową przez wspomniane wcześniej nozdrza wewnętrzne i dostajemy się do kolejnej przestrzeni - gardła. Na ścianie bocznej gardła ma ujście trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) auditory tube. Podniebienie miękkie wspólnie z języczkiem uvula zapobiega przedostawaniu się kęsów pokarmu do części nosowej gardła.

Pamiętam z dzieciństwa sytuację kiedy przy wspólnym śniadaniu z kuzynem wybuchnęliśmy śmiechem. Pech chciał, że było to w tym samym czasie kiedy piłem kakao. Właściwie nie pech... doświadczenie to jednoznacznie udowodniło, że jama ustna poprzez gardło jest połączona z jamą nosową. Pokazało również ważne znaczenie podniebienia miękkiego podczas połykania.

Z gardła, poprzez głośnię glottis, będąca częścią krtani larynx, powietrze kierowane jest do tchawicy trachea. Wydychane powietrze powodujące wibracje fałdów głosowych vocal cords jest podstawą wydawania dźwięków.


Na rycinie zaznaczone są również struktury tworzące układ pokarmowy: warga górna upper lip, warga dolna lower lip oraz przełyk oesopgagus.

Zadanie do wykonania: Podział anatomiczny gardła 

Część gardła łącząca się z jamą nosową nosi nazwę części nosowej gardła nasopharynx. Część gardła do której otwera się jama ustna nosi nazwę części ustnej gardła oropharynx. Krtań otwiera się do części krtaniowej gardła laryngopharynx. Tu też gardło przechodzi w przełyk.

Powyższy opis to nie tylko sztuczny podział - w rzeczywistości poszczególne części gardła różnią się budową wyściełającego je nabłonka.

Układ oddechowy - komplet prezentacji

Zestaw rycin z podręcznika "Understanding human anatomy and physiology" wydawnictwa McGraw Hill dotyczący układu oddechowego.

Układ oddechowy (Prezentacja Power Point)

Bardzo lubię tę serię prezentacji ze względu na to, że zostały umieszczone w niej nieopisane ryciny. Można je wykorzystać do stworzenia własnej prezentacji, ze spersonalizowanymi podpisami.

Do tworzenia własnego atlasu można również wykorzystać stare ryciny:

Open publication - Free publishing - More anatomia