Jeśli chcielibyśmy wartościować układy narządów, to
układ oddechowy jest jednym z ważniejszych. Dowodów jest wiele: jedną z pierwszych czynności na miejscu wypadku jest sprawdzenie ruchów oddechowych ofiary. Nie możemy również na dłużej powstrzymywać się od oddychania. Tak więc warto wiedzieć, jak zbudowany jest nasz układ oddechowy!
Zestaw interaktywnych ćwiczeń ułatwiających poznawanie budowy układu oddechowego udostępniony jest na stronach wydawnictwa McGraw Hill.
POZIOM: 2
Z czynnościowego punktu widzenia
układ oddechowy możemy podzielić na
drogi doprowadzające/odprowadzające powietrze oraz
powierzchnię wymiany gazowej.
Innymi słowy możemy powiedzieć, że dwie podstawowe (ale nie jedyne!) czynności układu oddechowego to doprowadzenie tlenu do powierzchni wymiany gazowej (w płucach) i sama wymiana gazowa.
Z anatomicznego punktu widzenia
drogi oddechowe można podzielić na
górne i dolne drogi oddechowe.
- Górne drogi oddechowe tworzy jama nosowa wraz z zatokami przynosowymi oraz gardło.
- Dolne drogi oddechowe tworzy krtań, tchawica i drzewo oskrzelowe rozgałęziające się w płucach.
Powierzchnię wymiany gazowej tworzą
oskrzeliki oddechowe i
pęcherzyki płucne zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. To już zagadnienia histologiczne.
Prześledźmy zatem drogę jaka przebywa w górnych drogach oddechowych.
Górne drogi oddechowe
Zadanie do wykonania:
Górne drogi oddechowe (Część 1)
Na rycinie widać przekrój przez głowę i szyję.
Wdychane powietrze trafia do
jamy nosowej nasal cavity przez nozdrza zewnętrze
nostrils. W pierwszej części jamy nosowej, tzw.
przedsionku vestibule rosną krótkie, sztywne włosy
guard hairs. Trzy
małżowiny nosowe nasal chonchae: górna
superior, środkowa
middle i
dolna anterior dzielą
jamę nosową właściwą na trzy główne
przewody nosowe nasal meatuses. Z jamą nosową ściśle są związane
zatoki przynosowe paranasal air sinuses, będące przestrzeniami w kościach czaszki. Na rycinie zaznaczona jest
zatoka klinowa sphenoidal sinus. Widoczna jest równiez
zatoka czołowa frontal sinus. Jamę nosową od jamy ustnej oddziela podniebienie, składające się z dwóch części: kostnego
podniebienia twardego hard palate oraz
podniebienia miękkiego soft palate. Jamę ustną wypełnia
język tongue. Widoczny jest również przekrój przez
żuchwę mandible. Z jamy nosowej wstępnie ogrzane, nawilżone i oczyszczoone powietrze trafia do
gardła pharynx, wspólnego odcinka dróg oddechowych i pokarmowych. Zarówno z wdychanym powietrzem jak i pobieranym pokarmem do organizmu trafia olbrzymia liczba różnorodnych, potencjalnie niebezpiecznych drobnoustrojów (grzynów, bakterii, wirusów). Jedną z barier obronnych przeciwko nim stanowi tkanka limfatyczna tworząca
migdałek gardłowy pharyngeal tonsil, migdałki językowe lingual lonsils oraz
migdałki podniebienne palatine tonsils. Z gardła wdychane powietrze trafia do
krtani pharynx. Elementem zapobiegającym dostawaniu sie kęsu pokarmu do dolnych dróg oddechowych jest ruchoma chrząstka krtani -
nagłośnia epiglottis. Z krtani powietrze przedostaje się do
tchawicy trachea.
Zadanie do wykonania:
Górne drogi oddechowe (Część 2)
Na przekroju widoczne są struktury tworzące drogi oddechowe jak również wchodzące w skład układu pokarmowego.
Przez parzyste otwory nazywane
nozdrzami zewnętrznymi nostrils powietrze dostaje się do
jamy nosowej nasal cavity. Pierwsza część jamy nosowej (przestrzeni!) została nazwana
przedsionkiem jamy nosowej nasal vestibule. Granicę przedsionka i jamy nosowej właściwej wyznacza miejsce przejścia skóry w błonę śluzową nosa. To tu znajdują się sztywne, krótkie (czasami dłuższe...) włosy przydające się przy wstępnym oczyszczaniu powietrza. Chronią one przed dostaniem się do dróg oddechowych większych cząstek zawieszonych w powietrzu (na przykład owadów). Za granicę tylną jamy nosowej uznaje się
nozdrza tylne choanae (posterior nasal apertures).
Ze ściany bocznej jamy nosowej uwypuklają się trzy
małżowiny nosowe nasal chonchae. Przestrzenie pod nimi nazywa się przewodami nosowymi
meatuses. Odpowiednio:
- pod małżowina nosową górną superior nasal concha znajduje się przewód nosowy górny superior nasal meatus,
- pod małżowiną nosową środkową middle nasal concha znajduje się przewód nosowy środkowy middle nasal meatus,
- a pod małżowiną nosową dolną inferior nasal concha znajduje się przewód nosowy dolny inferior nasal meatus.
Na rycinie zaznaczona jest również
zatoka czołowa frontal sinus, w rzeczywistości będąca rozszerzeniem jamy nosowej wpuklającym się do kości czołowej oraz
zatoka klinowa sphenoidal sinus, mieszcząca się w kości klinowej.
Wspólnie z wdychanym powietrzem opuszczamy jamę nosową przez wspomniane wcześniej nozdrza wewnętrzne i dostajemy się do kolejnej przestrzeni - gardła. Na ścianie bocznej gardła ma ujście
trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) auditory tube. Podniebienie miękkie wspólnie z
języczkiem uvula zapobiega przedostawaniu się kęsów pokarmu do części nosowej gardła.
Pamiętam z dzieciństwa sytuację kiedy przy wspólnym śniadaniu z kuzynem wybuchnęliśmy śmiechem. Pech chciał, że było to w tym samym czasie kiedy piłem kakao. Właściwie nie pech... doświadczenie to jednoznacznie udowodniło, że jama ustna poprzez gardło jest połączona z jamą nosową. Pokazało również ważne znaczenie podniebienia miękkiego podczas połykania.
Z gardła, poprzez
głośnię glottis, będąca częścią
krtani larynx, powietrze kierowane jest do
tchawicy trachea. Wydychane powietrze powodujące wibracje
fałdów głosowych vocal cords jest podstawą wydawania dźwięków.
Na rycinie zaznaczone są również struktury tworzące układ pokarmowy:
warga górna upper lip,
warga dolna lower lip oraz
przełyk oesopgagus.
Zadanie do wykonania:
Podział anatomiczny gardła
Część gardła łącząca się z jamą nosową nosi nazwę
części nosowej gardła nasopharynx. Część gardła do której otwera się jama ustna nosi nazwę
części ustnej gardła oropharynx. Krtań otwiera się do
części krtaniowej gardła laryngopharynx. Tu też gardło przechodzi w przełyk.
Powyższy opis to nie tylko sztuczny podział - w rzeczywistości poszczególne części gardła różnią się budową wyściełającego je nabłonka.
Po zapoznaniu się ze szkieletem i połączeniami kości warto wprowadzić układ szkieletowy w ruch. A zrobić to można, oczywiście, z pomocą układu mięśniowego. Warto pobrać dwie prezentacje ze strony wydawnictwa McGrawHill, która są zbiorem znakomitych ilustracji możliwych do wykorzystania zarówno w procesie uczenia się jak i nauczania. 
Najważniejszy narząd śródpiersia środkowego jest wdzięcznym obiektem do uczenia się anatomii. Proponowany zestaw ćwiczeń pozwoli sprawdzić wiedzę z zakresu mianownictwa anglojęzycznego dotyczącego anatomii serca.
